ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ
Ο αρχαίος Αιγυπτιακός πολιτισμός υπήρξε ένας εκ των αρχαιοτέρων και πλέον προηγμένων, επί σχεδόν 3.000 χρόνια, δημιουργώντας μια κουλτούρα τόσο πλούσια, ώστε να αποτελεί ξεχωριστό πεδίο έρευνας & μελέτης. Ταυτόχρονα η Αιγυπτιακή ιστορία ανέκαθεν ασκούσε μαγνητισμό, αφού περιβαλλόταν από μυστήριο και ιδιαιτερότητες όσον αφορά στον τρόπο ζωής και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Το άρθρο αναφέρεται σε άγνωστες πτυχές αυτής της σαγηνευτικής χώρας, οι οποίες προσδίδουν επιπλέον ενδιαφέρον και γοητεία.
Επί δύο αιώνες οι Αιγύπτιοι πολεμούσαν εναντίον της αυτοκρατορίας των Χετταίων για τον έλεγχο των εδαφών στην σύγχρονη Συρία. Η αντιπαράθεση οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις όπως το 1274 π.Χ. στην μάχη της Κάδης, αλλά μέχρι την βασιλεία του Φαραώ Ραμσή ΙΙ ουδείς είχε υπερισχύσει. Κατά την διάρκεια του πολέμου, τόσο οι Αιγύπτιοι, όσο και οι Χετταίοι αντιμετώπιζαν συγχρόνως απειλές από άλλους λαούς, με αποτέλεσμα το 1259 π.Χ. ο Ραμσής ΙΙ και ο βασιλιάς των Χετταίων Χατουσίλις Γ’ διαπραγματεύτηκαν μια διάσημη για τους όρους της συνθήκη ειρήνης. Ησυνθήκη του Kadesh τερμάτιζε την σύγκρουση και προέβλεπε ότι τα δύο βασίλεια θα βοηθούσαν αλλήλους σε περίπτωση εισβολής από τρίτους. Η εν λόγω συνθήκη αναγνωρίζεται πλέον ως μία από τις πρώτες διασωθείσες ειρηνευτικές συμφωνίες και αντίγραφό της υπάρχει άνωθεν της εισόδου του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στην Νέα Υόρκη.
Κάτω: Σένετ
Μετά τις καθημερινές δραστηριότητες, οι Αιγύπτιοι συχνά χαλάρωναν παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια. Υπήρχε ποικιλία παιχνιδιών όπως το «Μέχεν Mehen» – «Σκυλιά και τσακάλια Dogs and Jackals», αλλά το πιο δημοφιλές ήταν ένα παιχνίδι τύχης γνωστό ως «ΣενέτSenet». Αυτό το παιχνίδι χρονολογείται από το 3.500 π.Χ. και παιζόταν σε ένα μεγάλο ξύλινο πίνακα στον οποίο ήσαν ζωγραφισμένα 30 τετράγωνα. Κάθε παίκτης είχε μια σειρά από κομμάτια που μετακινούσε κατά μήκος του πίνακα, σύμφωνα με τα ζάρια, ή μικρές ράβδους. Οι ιστορικοί εξακολουθούν να μελετούν τους ακριβείς κανόνες του, αλλά η δημοτικότητα του παιχνιδιού είναι αδιαμφισβήτητη. Πίνακες απεικονίζουν την βασίλισσα Νεφερτάρι να παίζει Σενέτ, ενώ Φαραώ όπως ο Τουταγχαμών, είχαν ταφεί μαζί με τους πίνακες του παιχνιδιού.
Οι Φαραώ ουδέποτε άφηναν τα μαλλιά τους σε δημόσια θέα. Προς τούτο φορούσαν πάντα στέμμα ή υφασμάτινο κάλυμμα κεφαλής το οποίο ονομαζόταν νέμες και ήταν κατασκευασμένο από ριγωτό ύφασμα.
Προκειμένου να αποφεύγει τις μύγες, ο Φαραώ Πέπις ΙΙείχε πλησίον του πάντα γυμνούς δούλους, τα σώματα των οποίων ήσαν αλειμμένα με μέλι.
Αμφότεροι άνδρες και γυναίκες φορούσαν ψιμυθίωση(μακιγιάζ) – ο χρωματισμός των ματιών ήταν συνήθωςπράσινος (χαλκός) ή μαύρος (μόλυβδος). Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι το μακιγιάζ είχε θεραπευτική δύναμη και αρχικά το χρησιμοποιούσαν ως προστασία από τον ήλιο και διότι τους παρείχε την προστασία των θεών Ώρου και Ρα. Τα καλλυντικά προέρχονταν από άλεση μεταλλευμάτων, όπως μαλαχίτη και γαληνίτη,από την οποία προέκυπτε μια ουσία που ονομαζότανΚολ. Στη συνέχεια εφαρμόζονταν γύρω από τα μάτια με σκεύη φτιαγμένα από ξύλο, κόκκαλο καιελεφαντόδοντο. Οι γυναίκες χρωμάτιζαν τα μάγουλά τους με κόκκινη μπογιά και χρησιμοποιούσαν χέννα για να χρωματίσουν τα χέρια και τα νύχια τους, ενώ και τα δύο φύλα φορούσαν αρώματα από λάδι, σμύρνα καικανέλα. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι το μακιγιάζ είχε μαγικές θεραπευτικές δυνάμεις, κάτι το οποίο δεν ήταν εντελώς λανθασμένο, καθότι έρευνα έχει αποδείξει ότι τα καλλυντικά με βάση το μόλυβδο που χρησιμοποιούνταν κατά μήκος του Νείλου, βοηθούσαν στην καταπολέμηση των οφθαλμικών παθήσεων, οι οποίες ήσαν ευρέως διαδεδομένες στην αρχαία Αίγυπτο (εξ’ ου και το σύμπτωμα των ερεθισμένων οφθαλμών) .
Πριν τον 20ο αιώνα οι λοιμώξεις αντιμετωπίζονταν από την λαϊκή ιατρική η οποία περιελάμβανε την χρήση μουχλιασμένων τροφίμων, ή χώματος. Στην αρχαία Αίγυπτο, οι λοιμώξεις αντιμετωπίζονταν με μουχλιασμένο ψωμί. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι σε αντίθεση με τα ισχύοντα στην αρχαιότητα, οι Αιγύπτιοι ιατροί ενίοτε ειδικεύονταν στην θεραπεία συγκεκριμένου τμήματος του ανθρώπινου σώματος. Αυτή η πρώιμη μορφή ιατρικής ειδικότητας παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 450 π.Χ. από τον ταξιδιώτη και ιστορικό Ηρόδοτο. Περιγράφοντας την Αιγυπτιακή ιατρική, έγραψε: «Κάθε ιατρός είναι θεραπευτής μιας ασθένειας και όχι περισσότερων………ορισμένοι ειδικεύονται στο μάτι, άλλοι στα δόντια, άλλοι σεκοιλιακές παθήσεις». Οι ειδικοί είχαν συγκεκριμένα ονόματα, όπως επί παραδείγματι οι οδοντίατροι ήσαν γνωστοί ως «γιατροί του δοντιού» κ.λ.π.
Τα παιδιά δεν φορούσαν ρούχα μέχρι τα εφηβικά τους χρόνια, καθότι η θερμοκρασία στην Αίγυπτο τα καθιστούσε περιττά. Οι ενήλικες άνδρες φορούσαν φούστες, ενώ οι γυναίκες φορέματα.
Οι εύποροι Αιγύπτιοι φορούσαν περούκες, ενώ οι κατώτερες τάξεις είχαν μακριά μαλλιά, η πλεξίδες. Μέχρι την ηλικία των 12 ετών τα αγόρια, εκτός από ένα σημείο, είχαν ξυρισμένο κεφάλι για λόγους προστασίας από τις ψείρες και τους ψύλλους.
Παραμένει άγνωστο ποιος κατέστρεψε την μύτη της Σφίγγας. Οι απεικονίσεις χωρίς μύτη υπάρχουν από το 1737, ήτοι περισσότερα από 60 χρόνια πριν ο Ναπολέων μεταβεί στην Αίγυπτο και εκατοντάδες πριν την εισβολή των Αγγλικών και Γερμανικών στρατευμάτων στους δύο Παγκόσμιους πολέμους. Το μόνο γνωστό πρόσωπο που προξένησε φθορές, ήταν ένας Ισλαμιστής κληρικός, ονόματι Sa’im al-dahr, ο οποίος λιντσαρίστηκε για την πράξη του το 1378.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η γη είναι επίπεδη και στρογγυλή και ότι ο Νείλος πηγάζει από το κέντρο της.
Οι στρατιώτες εκτελούσαν ταυτόχρονα καθήκοντα αστυνόμευσης και είσπραξης φόρων για λογαριασμό του εκάστοτε Φαραώ.
Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τα ζώα ως ενσαρκώσεις των θεών και ήταν από τους πρώτους πολιτισμούς που διατηρούσαν κατοικίδια ζώα. Ήσαν ιδιαίτερα λάτρεις των γατών, οι οποίες σχετίζονταν με την θεά Μπαστέτ, αλλά έτρεφαν επίσης ευλάβεια για τα γεράκια, τις ίβες (Αιθιοπική Θρησκειόρνιθα) τα σκυλιά, τα λιοντάρια και τους μπαμπουίνους. Πολλά από αυτά τα ζώα κατείχαν ιδιαίτερη θέση στην Αιγυπτιακή κουλτούρα και συχνά θάβονταν μουμιοποιημένα μαζί με τους ιδιοκτήτες τους. Άλλα ζώα ήσαν ειδικά εκπαιδευμένα για να εργάζονται ως βοηθοί, όπως τα σκυλιά και οι πίθηκοι τα οποία χρησιμοποιούνταν από την Αιγυπτιακή αστυνομία, για να τους βοηθούν στις περιπολίες.
Σε κάθε ναό της αρχαίας Αιγύπτου, ο εκάστοτε Φαραώ υποτίθεται ότι εκτελούσε καθήκοντα αρχιερέα, αλλά τον αντικαθιστούσε ο επικεφαλής ιερέας του ναού.
Η πρώτη πυραμίδα (Πυραμίδα του Φαραώ Ζοζέρ – οικοδομήθηκε το 2600 π.Χ.) αρχικά περιβαλλόταν από τοίχο ύψους 11 μέτρων, ο οποίος διέθετε 15 θύρες, εκ των οποίων μόνο η μία ήταν ανοικτή.
Οι γυναίκες στην αρχαία Αίγυπτο απολάμβαναν νομική και οικονομική ισότητα με τους άνδρες. Μπορούσαν να αγοράζουν και να πωλούν ακίνητα, να υπηρετούν σε δικαστήρια, να συντάσσουν διαθήκη και νομικές συμβάσεις και ενώ οι περισσότερες δεν εργάζονταν εκτός οικίας, εκείνες που το έπρατταν ελάμβαναν ίση αμοιβή με τους άνδρες. Σε αντίθεση με τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, οι οποίες ουσιαστικά ανήκαν στους συζύγους, οι αρχαίες Αιγύπτιες είχαν δικαίωμα στο διαζύγιο και μπορούσαν να ξαναπαντρευτούν. Είναι επίσης γνωστό ότι τα ζευγάρια διαπραγματεύονταν ένα είδος συμφωνητικού γάμου, το οποίο ανέφερε όλα τα περιουσιακά στοιχεία και πλούτο της συζύγου τα οποία είχε προσφέρει στο γάμο και εγγυόταν ότι θα αποζημιωνόταν σε περίπτωση διαζυγίου.
Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, αρχαιολογικά ευρήματα αποκάλυψαν ότι οι εργάτες των πυραμίδων, ήσαν Αιγύπτιοι ενταγμένοι στην υπηρεσία του Φαραώ. Τοιχογραφίες αποδεικνύουν ότι τουλάχιστον ορισμένοι εξ’ αυτών αισθάνονταν υπερήφανοι για την εργασία τους, αυτοαποκαλούμενοι «Φίλοι του Χέωπα», «Μέθυσοι του Μυκερίνου» κ.λ.π – ονομασίες που καταδεικνύουν την σχέση με τους εκάστοτε Φαραώ. Παρότι όμως ο Φαραώ θεωρείτο θεότητα, οι Αιγύπτιοι εργάτες δεν δίσταζαν να διαμαρτυρηθούν για καλύτερες συνθήκες εργασίας. Το πιο γνωστό περιστατικό συνέβη τον 12ο αιώνα π.Χ. κατά τη διάρκεια βασιλείας του Φαραώ Ραμσή. Συγκεκριμένα όταν οι εργάτες που ασχολούνταν με την κατασκευή της Βασιλικής Νεκρόπολης στο Ντέιρ ελ-Μεντίνα δεν έλαβαν την συνήθη πληρωμή τους σε κόκκους σταριού, οργάνωσαν μία από τις πρώτες καταγραφείσες απεργίες. Η διαμαρτυρία ήταν καθιστική και οι εργαζόμενοι απλώς προσέγγισαν σε κοντινή απόσταση τους ναούς και το νεκροτομείο, αρνούμενοι να φύγουν μέχρι να εκφράσουν τα παράπονά τους. Η προσπάθειά τους είχε αποτέλεσμα και οι εργάτες τελικά πληρώθηκαν τις καθυστερημένες μερίδες τους.
Όταν ένα σώμα μουμιοποιείτο, ο εγκέφαλος και τα εσωτερικά όργανα αφαιρούντο και κάθε όργανο τοποθετείτο σε ξεχωριστό βάζο το οποίο ονομαζόταν «κανωπικό αγγείο». Το μόνο όργανο που δεν αφαιρείτο ήταν η καρδιά, διότι οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι εκεί κατοικούσε η ψυχή.
Η Κλεοπάτρα VII αποτελεί ένα τα διασημότερα πρόσωπα της Αιγυπτιακή ιστορίας. Αυτό όμως που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι το γεγονός ότι ενώ γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, η Κλεοπάτρα ήταν στην πραγματικότητα απόγονος της Μακεδονικής δυναστείας και συγκεκριμένα του Πτολεμαίου Α’ Φιλοπάτορα, έμπιστου στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η δυναστεία των Πτολεμαίων κυβέρνησε την Αίγυπτο το διάστημα 323 – 330 π.Χ. και οι περισσότεροι από τους ηγέτες παρέμειναν πιστοί στον Ελληνικό πολιτισμό και αρχές. Η Κλεοπάτρα ήταν από τα πρώτα μέλη της δυναστείας των Πτολεμαίων που ομιλούσε την Αιγυπτιακή γλώσσα.
Ο Ραμσής ο Μέγας είχε οκτώ επίσημες γυναίκες και σχεδόν εκατό παλλακίδες, Πέθανε το 1212 π.Χ. σε ηλικία 90 ετών.
Ο Πάπυρος
• Ο πάπυρος κατασκευαζόταν από το ομώνυμο καλαμοειδές φυτό που φύτρωνε στα έλη κοντά στις όχθες του Νείλου.
• Η λέξη προέρχεται από το αιγυπτιακό πα-εν-περ-αα «ο ανήκων στον βασιλιά».
• Τις εξωτερικές ίνες του καλαμιού που ήταν σκληρές, τις έξυναν από το στέλεχος και τις χρησιμοποιούσαν στην καλαθοπλεκτική, για σκοινιά, σανδάλια κ.ά.
• Την ψίχα του καλαμιού την έκοβαν σε πολύ λεπτές λωρίδες, που τις άπλωναν τη μια δίπλα στην άλλη.
• Στη συνέχεια άπλωναν από πάνω σταυρωτά (κάθετα δηλαδή στην πρώτη στρώση) μια δεύτερη στρώση από λωρίδες. Τις δυο αυτές στρώσεις τις χτυπούσαν πολύ δυνατά για να βγει ο χυμός του φυτού. Ο χυμός αποτελούσε μια ισχυρή κολλητική ουσία, που κρατούσε τις δυο στρώσεις μαζί.
• Όταν ξεραινόταν, είχε σχηματιστεί μια λεπτή ανοιχτόχρωμη σελίδα κατάλληλη για γράψιμο.
Ο Πάπυρος
• Ο πάπυρος κατασκευαζόταν από το ομώνυμο καλαμοειδές φυτό που φύτρωνε στα έλη κοντά στις όχθες του Νείλου.
• Η λέξη προέρχεται από το αιγυπτιακό πα-εν-περ-αα «ο ανήκων στον βασιλιά».
• Τις εξωτερικές ίνες του καλαμιού που ήταν σκληρές, τις έξυναν από το στέλεχος και τις χρησιμοποιούσαν στην καλαθοπλεκτική, για σκοινιά, σανδάλια κ.ά.
• Την ψίχα του καλαμιού την έκοβαν σε πολύ λεπτές λωρίδες, που τις άπλωναν τη μια δίπλα στην άλλη.
• Στη συνέχεια άπλωναν από πάνω σταυρωτά (κάθετα δηλαδή στην πρώτη στρώση) μια δεύτερη στρώση από λωρίδες. Τις δυο αυτές στρώσεις τις χτυπούσαν πολύ δυνατά για να βγει ο χυμός του φυτού. Ο χυμός αποτελούσε μια ισχυρή κολλητική ουσία, που κρατούσε τις δυο στρώσεις μαζί.
• Όταν ξεραινόταν, είχε σχηματιστεί μια λεπτή ανοιχτόχρωμη σελίδα κατάλληλη για γράψιμο.
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ (2018)
ΟΜΑΔΑ Α’
1ο ΘΕΜΑ
1.α.(Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.
1. Ανώτατος άρχοντας των Μυκηναϊκών ανακτόρων ήταν ο άνακτας.
2. Η λειτουργία του θεσμού της πόλης-κράτους αποτέλεσε εμπόδιο για την πολιτιστική πορεία των Ελλήνων.
3..Τιμοκρατικό ονομάστηκε το πολίτευμα που βασίστηκε στην επικράτηση των ευγενών.
4.Ο Μ. Αλέξανδρος οργάνωσε τη μακεδονική φάλαγγα.
5. Ο Κάτων ο Τιμητής πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου.
(5 μονάδες)
(ΙΙ). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις:
1. Κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό, Δωριείς μετακινήθηκαν :
α. στο βορειοανατολικό Αιγαίο και στα απέναντι παράλια της Μ. Ασίας.
β. στη Σάμο, Χίο και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές.
γ. στη Μήλο, Κρήτη, Ρόδο, Κω και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές.
δ. στον Εύξεινο Πόντο
2. Η πανελλήνια ιδέα εκφράστηκε από:
α. τον Κίμωνα.
β. τον Δημοσθένη.
γ. τον Περικλή.
δ. τον Ισοκράτη.
3. Οι δήμαρχοι στην αρχαία Ρώμη είχαν δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέροντα:
α. των πατρικίων.
β. των πελατών.
γ. των δυνατών.
δ. των πληβείων.
4. Με το διάταγμα των Μεδιολάνων:
α. μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους στην Ανατολή.
β. άρχισαν διωγμοί των ειδωλολατρών.
γ. επιτεύχθηκε η ελευθερία της θρησκευτικής πίστης.
δ. επιβλήθηκε στη διοίκηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η τετραρχία.
5.Η τετραρχία ως διοικητικό σύστημα:
α. διατήρησε προς στιγμή την ακεραιότητα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
β. συνέβαλε στον οριστικό χωρισμό της αυτοκρατορίας.
γ. διατηρήθηκε αμετάβλητο από τον Διοκλητιανό μέχρι και τον Ιουστινιακό.
δ. θεσπίσθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο.
(5 μονάδες)
1.β.Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: βασιλεύς(στη μυκηναϊκή εποχή), γεωμετρική τέχνη, δημιουργοί.
(5+5+5 μονάδες)
2ο ΘΕΜΑ
2.α. Πώς οργάνωσε το στρατό και την οικονομία του μακεδονικού κράτους ο Φίλιππος Β΄; (10 μονάδες)
2.β.Τι γνωρίζετε για τον αγροτικό νόμο που πρότεινε ο Τιβέριος Γράκχος; (15 μονάδες)
ΟΜΑΔΑ Β΄
1ο ΘΕΜΑ:Με βάση την πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στα μέτρα με τα οποία ο Περικλής ενίσχυσε το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας.
Ύστερα από αυτά, όταν ο Περικλής έγινε αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης, το πολίτευμα εκδημοκρατικοποιήθηκε περισσότερο. Ο Περικλής αφαίρεσε μερικές αρμοδιότητες από τον Άρειο Πάγο και κυρίως προσπάθησε να οργανώσει τη ναυτική δύναμη της πολιτείας. Έτσι το πλήθος απέκτησε θάρρος μεγαλύτερο και περισσότερες εξουσίες. Σαράντα εννέα χρόνια μετά από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όταν ήταν επώνυμος άρχοντας ο Πυθόδωρος, άρχισε ο πελοποννησιακός πόλεμος. Κατά τη διάρκεια του πολέμου όλος ο λαός συγκεντρώθηκε μέσα στην πόλη και οι πολίτες συνήθισαν να παίρνουν μισθό όταν ήταν σε εκστρατεία. Με αυτόν τον τρόπο ο λαός, συνειδητά ή ασυνείδητα, ασκούσε ο ίδιος την εξουσία. Ο Περικλής πρώτος χορήγησε μισθό στους δικαστές για να συναγωνιστεί τον Κίμωνα που ήταν πλούσιος και ξόδευε για το λαό.
Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 27.
(25 μονάδες)
2Ο ΘΕΜΑ: Με βάση την πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα εξής:
α. Τι ήταν η Δωδεκάδελτος και ποια η σημασία της για το ρωμαϊκό λαό;(5ος-4ος αι..π.Χ.)
Β.Να αναφέρετε άλλα δύο δικαιώματα που κατέκτησαν οι πληβείοι με κοινωνικούς αγώνες την ίδια εποχή.
Έχουμε λοιπόν δύο συνέπειες: Πρώτον, ο νόμος δεν παρουσιάζεται πλέον σαν αμετάβλητος και αδιαφιλονίκητος τύπος. Όντας ανθρώπινο έργο, αναγνωρίζεται ότι υπόκειται σε αλλαγές. Η Δωδεκάδελτος λέει: «Το αποτέλεσμα της τελευταίας ψηφοφορίας του λαού αποτελεί νόμο». Είναι το πλέον σημαντικό από τα κείμενα αυτού του κώδικα που έχουν απομείνει, και αυτό που επισημαίνει καλύτερα το χαρακτήρα της μεγάλης επανάστασης που έγινε τότε στο δίκαιο. Ο νόμος δεν είναι πλέον μια ιερή παράδοση. mos· είναι ένα απλό κείμενο lex, και εφόσον θεσπίστηκε με τη θέληση των ανθρώπων, η ίδια θέληση μπορεί να τον αλλάξει.Δεύτερη συνέπεια είναι η εξής: Ο νόμος που αποτελούσε προηγουμένως μέρος της θρησκείας, και ήταν κατά συνέπεια πατρική κληρονομιά των οικογενειών, έγινε στο εξής κοινό κτήμα όλων των πολιτών. Ο πληβείος απέκτησε το δικαίωμα να τον επικαλείται και να προσφεύγει στη δικαιοσύνη.
Fustel de Coulanges, Η αρχαία πόλη, μετ. Λ. Σταματιάδη, εκδ. Ειρμός, σ. 466-7.
(15+10μονάδες)
